امام جعفرصادق(علیه‌السلام):اَلشُّکرُ زیادةٌ فی‌النِّعمِ و اَمانٌ مِنَ الفَقرِ.شکرگزاری باعث وفور نعمت و مصونیت از فقر و تهیدستی است[*]
قرآن کریم در آیات متعددی شکرگزاری از نعمت های الهی را مورد تاکید قرار
داده و در آیه « لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزیدَنَّکُمْ وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ
إِنَّ عَذابی لَشَدیدٌ اگر شکرگزاری کنید ، ( نعمت خود را ) بر شما خواهم
افزود و اگر ناسپاسی کنید ، مجازاتم شدید است!» [1] شکر نعمت را مایه
ازدیاد نعمت و عدم شکرگزاری را موجب عذاب الهی معرفی نموده است.
هر چند انسان از شمارش نعمت های الهی عاجز است و این موضوع در آیه « وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا ۗ إِنَّ اللَّهَ لَغَفُورٌ رَحِیمٌ و اگر بخواهید که نعمتهای خدا را شماره کنید هرگز نتوانید، که خدا در حق بندگان بسیار آمرزنده و مهربان است. » [2] تصریح شده است و ضمنا انسان حتی توانایى شکر یک نعمت الهی را ندارند ، زیرا توفیق شکر ، نعمت دیگرى است که خود نیازمند شکر است و این موضوع در مناجات حضرت امام على بن الحسین (علیه السّلام) چنین بیان شده است : «فکیف لی بتحصیل الشّکر؟ و شکری ایّاک یفتقر الى شکر! فکلّما قلت لک الحمد، وجب علىّ لذلک ان اقول لک الحمد ؛ چگونه مى توانم شکر تو را کنم حال آن که توفیق بر شکرگزارى من نسبت به ذات مقدس تو نیاز به شکر دیگرى دارد! پس هر زمان بگویم «لک الحمد» بر من واجب مى شود که به خاطر این موفقیت نیز بگویم «لک الحمد»! [3] ولیکن با توجه به آیات قرآن کریم ، بندگان خدا باید به شکرگزاری نعمات الهی بپردازند و البته باید دانست طبق آیه «وَلَقَدْ آتَیْنَا لُقْمَانَ الْحِکْمَةَ أَنِ اشْکُرْ لِلَّهِ ۚ وَمَنْ یَشْکُرْ فَإِنَّمَا یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ ۖ وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ ، ما به لقمان حکمت دادیم؛ (و به او گفتیم:) شکر خدا را بجای آور هر کس شکرگزاری کند، تنها به سود خویش شکر کرده؛ و آن کس که کفران کند، (زیانی به خدا نمی‌رساند)؛ چرا که خداوند بی‌نیاز و ستوده است.» [4] خداوند بی نیاز از شکر گزاری بندگان است و این بندگان خدا هستند که محتاج شکرگزاری منعم هستند تا از آثار و برکات متعدد آن بهره مند گردند .
علما عبارات مختلفی در تعریف شکر آورده اند که یکی از جامع و ساده ترین آن قدردانى از نعمت است ، خواه در قلب باشد یا به وسیله زبان و یا از طریق عمل [5]
همچنان که در تعریف شکر اشاره شد ، شکرگزاری بندگان نسبت به خداوند سه قسم است:
۱. شکر قلبی و آن تصور نعمت و شناخت منعم است ؛ ۲. شکر زبانی و آن ثنای بر
منعم است ؛ ۳. شکر عملی و آن انجام خیرات و پرهیز از گناه با نعمات الهی
است.[6] و این سه مرحله شکر گزاری همان مراتب ایمان است همچنان که
امیرالمومنین امام علی (علیه السلام) در حدیثی ایمان را این گونه معرفی می
نماید : ایمان عبارت است از معرفت قلبی ، اعتراف زبانی و عمل با اعضای بدن
[7] پس هر انسان با توجه به عمق ایمان خویش به شکر نعمت های الهی می پردازد
که عالی ترین درجه شکرگزاری انجام سه قسم آن بطور توام است.
پی نوشت:
[*]. تحف‌العقول ص 376
[1]. سوره ابراهیم ، آیه 7
[2]. سوره نحل، آیه 16
[3]. بحار الانوار؛ ج 91، ص 146.
[4]. سوره لقمان ، آیه 12
[5]. اخلاق در قرآن ؛ ج 3 ؛ ص88.
[6]. چهل حدیث، امام خمینی (ره)ج 12ص 343
[7]. نهج البلاغه، حکمت 218.
-----------------------
مطالعه بیشتر:
شکر نعمت
