امیرالمومنین امام على(علیه السلام): لا یُستَعانُ على الدهرِ إلاّ بالعَقلِ. در برابر روزگار، جز از خِرَد نمی توان کمک گرفت.[*]
تمام مشکلات بشر در طول تاریخ و در دنیای امروز این است که افراد در کارها
و مشکلات با مشعل خرد و عقل حرکت نمی کند،متاسفانه اکثر امور امروز انجام
نمی شود مگر بر اساس خواهش های نفسانی و عقلانیت در آن جائی ندارد، اگر
عقلانیت در زندگی حاکم شود وضع به گونه ای دیگر خواهد شد و بشر در دنیا و
آخرت هرگز گرفتار نخواهد شد.
در آیات و روایات عقل به معانی مختلفی اراده شده است. از نظر قرآن جایگاه
ارزشی عقل را می بایست با توجه به نقش آن در زندگی انسان تحلیل و ارزیابی
کرد. تعقل موجب می شود تا انسان خدا و هستی و خود را بشناسد.[1] و به تشخیص
حق و باطل بپردازد و ارزش ها و ضد ارزش ها و نیز زشت و زیبا و خوب و بد را
بشناسد و در برابر آن ها موضع گیری مناسبی داشته باشد.[2] امام رضا(علیه
السلام) نیز می فرماید: «صدیقُ کلُّ إمرء عقلهُ و عدوّهُ جهلهُ»[3]
صادقترین دوست انسان عقل و دشمن او جهل اوست. زیرا عقل است که موجب می شود
انسان خداوند را بشناسد و به تشخیص حق و باطل بپردازد.
با توجه به چنین جایگاه و نقش عقل در زندگی انسان است که امیرمومنان
علی(علیه السلام) می فرماید: «نخستین پایه اسلام، عقل است.»[4]؛ چرا که عقل
از طریق استدلال از آیات آفاقی و انفسی، حقایق از جمله حقیقت بزرگ و بی
همتایی چون خدا را اثبات میکند و پس از اثبات خدا، خوبی و لزوم تسلیم در
برابر خداوند و ایمان به خدا را به انسان گوشزد میکند.
امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «مَنْ کانَ عاقِلاً کانَ لَهُ دِینٌ، وَ مَنْ کانَ لَهُ دِینٌ دَخَلَ الْجَنَّهَ»؛[5]کسى
که عاقل باشد دین دارد، و کسى که دین داشته باشد داخل بهشتمى شود
بنابراین، بهشت جاى عاقلان است. البته، عقل در اینجا به معنى معرفت راستین
است، نه شیطنت هاى شیاطین که در سیاستمداران جبار و ظالم جهان دیده مى شود،
که به گفته امام صادق(علیه السلام):«شَبِیهَهٌ بِالْعَقْلِ وَ لَیْسَتْ بِالْعَقْل»؛ شبیه عقل است، ولى عقل نیست![6]
در تمامی امور عقل کارگشا است امیرالمومنین امام على(علیه السلام) می فرماید: لا یُستَعانُ على الدهرِ إلاّ بالعَقلِ.
در برابر روزگار، جز از خِرَد نمی توان کمک گرفت.[7] زیرا عقل است که
شهوات و دنیا پرستی را کنترل می نماید و انسان فارغ از شهوات بهترین تصمیم
را می گیرد حضرت امام علی(علیه السّلام) می فرماید: عقلی که به مرتبه ی
کمال و نیرومندی رسیده است می تواند طبیعت بد و غرایز تندرو را مقهور و
سرکوب نماید.[8] و نتیجه آن می شود که بهترین تصمیم را می گیرد که
امیرالمومنین امام علی علیه السلام می فرماید: افکار عاقلانه ات تو را به
راه صواب و هدایت واقعی راهنمایی می کند.[9] بطور مثال در حادثه کربلا تفکر
خردورزانه جناب حر بود که موجب شد ایشان حق را از باطل تشخیص[البته با
عنایت امام علیه السلام] و به سوی هدایت روی آورد مگرنه اینک ایشان از
قاتلین سیدالشهدا علیه السلام محسوب می شدند نه شهیدان کربلا، و حاصل بحث
این است که هدایت در گرو تعقل و تفکر صحیح و عمل به آن میسر می گردد.
پی نوشت:
[*]. بحارالانوار، ج 75، ص 7.
[1]. رعد، آیات ۳ و ۴؛ حج، آیه ۸
[2]. طه، آیه ۱۲۸؛ قصص،ایه ۶۰؛ انعام، آیه ۱۵۱
[3]. مجلسی بحارالانوار ج 1 ح 11: 87
[4]. ابنشعبه الحرانی،تحف العقول، ص. ۱۹۶
[5]. کافى، جلد 1، صفحه 11، حدیث 6.
[6]. کافى، جلد 1، صفحه 11، حدیث 3.
[7]. بحارالانوار، ج 75، ص 7.
[8]. بحارالانوار، ج ۱۷، ص ۱۱۶.
[9]. غررالحکم، ص ۵۱۶.
---------------------------
مطالعه بیشتر در:
عقل و تعقل(در بیان حضرت امیر علیه السلام)
---------------------------------- آواتارهای حاضر در سایت ziaossalehin.ir ، کانال تلگرام t.me/tarh14 ، وبلاگ tarh14.tebyan.net ، وبلاگ http://tarh14.blog.ir وبلاگ http://mojtabakalantari.blog.ir ، اینستاگرام instagram.com/tarh14 ، ویسگون wisgoon.com/124000 ، نزدیکا nazdika.com و ... نیز بارگذاری شده است
