امام باقر (علیه السلام):گناه موجب ۱.تنگى و ناخوشایندى زندگی۲.سستى و بى حالى در عبادت۳.قساوت قلب و سنگدلى مى شود که هیچ ضربه و ضررى خطرناک تر و بیچاره کننده تر از سنگدلى نیست[*]
«قساوت قلب» یا «سختی دل» از جمله بیماری های خطرناک روحی و معنوی است که قرآن کریم در آیه شریفه «ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکمْ مِنْ بَعْدِ ذلِک فَهِی کالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً ؛ دل‌های شما مانند سنگ‌ها سخت و یا سخت‌تر از آن گردید» [1] قساوت قلب را به «سنگ دلی» تشبیه نموده است ، که این تشبیه در میان عموم مردم بیشتر رایج است.
شخصی که دچار قساوت قلب است از یاد و اطاعت باری تعالی سر باز زده و در رابطه با انسان ها و جانداران خشن و بی عطوفت است ، چنین قلبی نه تنها از دیدن ناراحتی و رنج و مصیبت دیگران متأثر نشده [2] بلکه گاهی خود موجب چنین رنج و آزارهائی می گردد ، البته قساوت قلب در برابر افراد و جانداران را می توان نتیجه قساوت در برابر خداوند نیز دانست زیرا لازمه اطاعت از خداوند رعایت حقوق انسان ها [3] و جانداران [4] می باشد.
از نظر قرآن کریم عدم پذیرش سخن حق [5] ، بی توجهی به آیات و نشانه های الهی [6] ، آرزوهای طولانی [7] ، عهد شکنی [8] و مدامت در انجام کارهای زشت و معصیت [9] از جمله دلائل قساوت قلب می باشد که مهمترین عامل قساوت قلب، مداومت در انجام گناه است که به تدریج موجب تیرگى و سختی دل می شود ، امام باقر (علیه السلام) در تفسیر آیه شریفه : «کَلاَّ بَلْ رانَ عَلی قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ ، چنین نیست که آنها می پندارند ، بلکه اعمالشان چون زنگاری بر دلهایشان نشسته است! » [10] مى فرماید: نیست عبد مؤمنى مگر اینکه دلش روشن است. هنگامى که آفریده شده دلش پاک است، تا مادامی که گناه نکرده است. اما وقتى که گناه کرد، نقطه سیاهى بر دل سفیدش پیدا مى شود، اگر توبه کرد، پاک مى گردد؛ ولى اگر مداومت بر گناه کرد، کمکم سیاهى دل زیاد مى گردد به صورتی که تمام دل، زنگار مى گیرد و سیاه مى شود [مانند سنگ، سخت مى گردد]. وقتى که تمام دل را سیاهى گرفت، دیگر موعظه در او اثر نمى کند بلکه گاهى به کفر مى کشد. [11]
از دیدگاه دین مبین اسلام قساوت قلب بزرگ ترین کیفر الهی در برابر ارتکاب مکرر گناه می باشد ، امام باقر (علیه السلام) در این باب می فرماید : به تحقیق که خداوند کیفرهایی به جهت ارتکاب گناهان در جسم و جان انسان دارد ، مانند سختی زندگی و سستی در عبادت ، ولی هیچ کیفری بزرگ تر از قساوت قلب نیست. [12] پس فرد مبتلا به قساوت قلب هرچه زودتر به درمان این بیماری بپردازد.
طبق دستورات دین اسلام لازمه درمان قساوت قلب فراوان یاد نمودن پروردگار است ، امام باقر (علیه السلام) می فرماید : به وسیله زیاد ذکر خدا گفتن در خلوت‌ها، به رقت قلب روی بیاور [13] و بعد از یاد خداوند از راه های درمان قساوت قلب ، پاک نمودن دل از گناهان می باشد ، امیرالمؤمنین امام علی (علیه‌السلام) در این مورد می فرماید : دل‌های خود را از چرک گناه پاکیزه کنید تا حسنات و پاداش‌های شما مضاعف گردد.[14] و دل از گناه پاک نمی شود مگر با توبه حقیقی که امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) توبه را چنین بیان می فرماید : پشیمانی در دل، استغفار با زبان، ترک گناه در عمل و تصمیم بر عدم ارتکاب مجدّد آن. [15]
پی نوشت:
[*].بحارالانوارج۷۵ص۱۷۶
[1]. سوره بقره، آیه 201
[2]. معراج السعاده ص233
[3]. بحارالانوار ، ج 93، ص321
[4]. منتخب میزان الحکمه ، ص 170
[5]. زمر آیه 22
[6]. بقره، آیه 74
[7]. حدید ، آیه 16
[8]. مائده ، آیه 13
[9]. انعام ، آیه 43
[10]. مطففین آیه 14
[11]. اصول کافی ج2، ص273
[12]. تحف العقول ص 296
[13]. بحار الانوار، ج75، ص164
[14]. فهرست غرر، ص 127
[15]. فهرست غرر، ص 39
-------------------------
مطالعه بیشتر در:
قساوت دل یا سختی دل
