جمله «دل باید پاک باشه!» در میان مردم، بسیار مورد استفاده قرار می گیرد، که از این جمله می توان دو برداشت متفاوت (صحیح و غلط) نمود
جمله « دل باید پاک باشه! » در میان مردم بسیار مورد استفاده قرار می گیرد که از این جمله دو برداشت کلی می توان نمود:
* برداشت اول (صحیح) : در اعمال خیر، باید دل پاک و نیت خالص باشد و اعمال خیر نباید با ریاکاری همراه شوند.
* برداشت دوم (غلط) :
اصل در دین، داشتن دلی پاک و پذیرش اسلام در قلب کافی است و نیازی به
انجام کامل دستورات اسلامی (واجبات، محرمات، عبادات، و .... خصوصا در مسئله
حجاب) و حفظ ظاهر اسلامی نمی باشد به عبارت دیگر ایمان با عمل صالح
ارتباطی نداشته و ایمان بدون انجام دستورات الهی کفایت می کند!
[اکثر عوام با گفتن جمله «دل باید پاک باشه» اراده برداشت دوم و غلط را می نمایند و به این بهانه تمام یا برخی از دستورات الهی را انجام نمی دهند]
اینک به بررسی این ۲ برداشت می پردازیم:
برداشت اول؛ طبق آیات و روایات اسلامی از جمله فرمایش امیرالمؤمنین امام علی (علیه الافُ التَّحیةِ والثَّناء):«لایَکمُلُ صالِحُ العَملِ اِلاّ بِصالِحِ النِّیّةِ، عمل صالح جز با نیّت صالح به حد کمال نمی رسد.»[1]به معنای نیت صالح است و با موازین دین اسلام مطابق بوده و اسلام آن را تائید می نماید.
«نیت صالح» یا «اخلاص» عبارت است از خالص نمودن قصد و نیت برای خداوند
متعال و خالی کردن نیت از غیر خدا و انجام دستورات اسلامی فقط برای اطاعت
از امر پروردگار و کسب رضایت الهی، و نقطه عکس اخلاص، «ریا» نام دارد و آن
عبارت است از آنکه انسان بخواهد با نشان دادن اعمال و کارهای نیک خود به
دیگران در پیش آنان اعتبار و منزلت کسب نماید.[2]
در مورد ریا باید دانست، طبق فرمایش امام حسن عسکری (صلواتُ اللهِ و سلامُه علیهِ): «الإشْراکُ
فِی النّاسِ اَخفی مِنْ دَبیبِ النَّملِ عَلیَ المَسْحِ الاَسودِ فی
اللّیلَة المُظلِمَةِ؛ شرک ورزی (و ریا) در مردم، پنهان تر است از جنبیدن و
حرکت مورچه بر روی سنگ سیاه در شب تاریک است.»[3]، پس تشخیص نیت
صالح از ریا حتی در مواردی برای شخص انجام دهنده عمل نیز کاملا قابل تشخیص
نیست، در نتیجه همه مومنان باید از شر ریا به خداوند پناه ببرند و از طرفی
هیچ کس حق ندارد، شخص یا گروهی را متهم به ریاکاری نماید، رسول خدا (صلواتُ
اللهِ و سلامُه علیهِ) در باب اتهام به مومن می فرمایند: «مَن
بَهَتَ مُؤمِناً أَو مُؤمِنَةً أَو قَالَ فِیهِ مَا لَیسَ فِیهِ أقَامَهُ
اللهُ تَعَالی یَومَ القِیَامَةِ عَلَی تَلٍّ مِن نَّارٍ، حَتَّی یَخرُجَ
مِمَّا قَالَهُ فِیهِ؛ هر کس به مرد یا زن مؤمن بهتان زند یا درباره او
چیزی بگوید که از آن مبراست، خداوند متعال در روز رستاخیز او را بر تلّی از
آتش نگه دارد تا از حرف خود درباره آن مومن برگردد.»[4]
برداشت دوم؛ طبق آیات و روایات اسلامی از جمله فرمایش رسول گرامی اسلام (صَلَّی اللهُ علیهِ و آلهِ و سلَّم): «ایمان به ادعا و آرزو نیست؛ بلکه ایمان آن است که در دل خالص باشد و عمل آن را تصدیق و تأیید کند»[5] به معنای جدائی ایمان از عمل صالح، دقیقا بر خلاف دین مبین اسلام و دستورات آن می باشد.
ایمان از نظر برخی گمراهان؛ چیزی جدا از عمل صالح می باشد، در صورتی که در
حقیقت، ایمان و عمل صالح در کنار یکدیگر معنا پیدا می کنند و ایمان حقیقی
در پرتو عمل صالح تحقق پیدا می کند؛ طبق آیات سوره مبارکه عصر: «وَ
الْعَصْرِ؛ إِنَّ الْإِنْسانَ لَفی خُسْرٍ؛ إِلاَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ
عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ؛
به عصر سوگند، که انسانها همه در زیانند، مگر کسانی که ایمان آورده و
اعمال صالح انجام داده اند، و یکدیگر را به حق سفارش کرده و یکدیگر را به
شکیبایی و استقامت توصیه نموده»[6]، تمامی انسان ها مگر کسانی که
ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده اند اهل خسران و زیان می باشند و طبق
آیات دیگر قرآن کریم از جمله آِیه: «وَعَدَ
الله الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ
أَجْرٌ عَظیمٌ؛ خداوند، به آنها که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده
اند، وعده آمرزش و پاداش عظیمی داده است.» [7] خداوند وعده آمرزش و
پاداش عظیم خود را به افرادی داده که همراه با ایمان، اعمال صالح انجام می
دهند، از این رو ایمان و عمل صالح (آمنوا و عملوا الصالحات) بیش از ۵۰
مرتبه در قرآن کریم در کنار یکدیگر آمده است و امیرالمؤمنین علی (علیه
الافُ التَّحیةِ والثَّناء) در مورد ایمان می فرماید: «الایمانُ
معرفه بالقلبِ و إقرارٌ بالّلسانِ و عملٌ بالأرکانِ؛ایمان بر شناخت با
قلب، اقرار به زبان و عمل به اعضا و جوارح استواراست» [8]
افرادی با چنین تفکری (جدائی ایمان از عمل صالح) بر اساس امیال و خواسته های شهوانی خود عمل کرده و ابائی از بدعت در دین نیز ندارند؛ امیرالمومنین (علیه الافُ التَّحیةِ والثَّناء) در این زمینه می فرماید: «بدعت گذاران کسانى هستند که با فرمان خدا و کتاب او و پیامبرش مخالفت ورزیده و بر اساس رأى و گرایشهاى خود عمل مى کنند؛ هر چند شمارشان بسیار باشد»[9]
بدعت در دین، یعنی چیزی را که در واقع جزو دین نیست به دین نسبت دادن، که بدعت در دین از جمله گناهان کبیره محسوب شده و در حرمت آن هیچ تردیدی وجود ندارد، رسول گرامی اسلام (صَلَّی اللهُ علیهِ و آلهِ و سلَّم) در این باب می فرماید: «کل محدثة بدعة و کل بدعة ضلالة و کل ضلالة فی النار؛ ایجاد هر امری که سابقه در دین نداشته بدعت است و هر بدعتی گمراهی است و هر گمراهی در آتش است.»[10]
در انتهای بحث، حدیثی زیبا از رسول گرامی اسلام ( صَلَّی اللهُ علیهِ و آلهِ و سلَّم) آورده می شود که به هر دو برداشت (صحیح و غلط) از جمله «دل باید پاک باشد» اشاره و یکی را تائید و دیگری را رد می نماید: «لا یُقبَلُ قَولٌ إلاّ بعملٍ، و لا یُقبلُ قَولٌ و لا عملٌ إلاّ بنِیّةٍ، و لا یُقبلُ قَولٌ و عملٌ و نِیّةٌ إلاّ بإصابَةِ السُّنّةِ؛ هیچ گفتارى جز با کردار پذیرفته نمى شود، و هیچ گفتار و کردارى جز با نیّت پذیرفته نمى شود و هیچ گفتار و کردار و نیّتى پذیرفته نمى شود جز آنکه مطابق با سنّت (دستورات اسلام) باشد.»[11]
پی نوشت:
[1]. فهرست غرر ص399.
[2]. معراج السعادة ص472.
[3]. موسوعة سیرة اهل البیت ج34 ص133.
[4]. عیون الاخبار الرضا ج2 ص33.
[5]. منتخب میزان الحکمة باب ایمان ص 57.
[6]. آیات سوره مبارکه عصر.
[7]. آیه 9 سوره مائده.
[8]. نهج البلاغه خطبه 227.
[9]. احتجاج طبرسی ج1 ص168.
[10]. بحارالانوار ج2 ص263.
[11]. الامالی للطوسی ص386 ح839.