دین مبین اسلام همواره بر ضرورت و اهمّیت موضوع سلامتی تاکید نموده و بر تأثیر آن در زندگی دنیوی و اُخروی اشاره می نماید، امیرالمؤمنین امام علی (صلواتُ اللهِ و سلامُه علیهِ) می فرماید : « اَعظمُ النِّعمَةِ اَلعافِیةُ فاغتَنِموُها لِلدُّنیا وَ الأخرة ؛ بزرگترین نعمت، سلامتی است، شما آن را برای دنیا و آخرت خود غنیمت بشمارید» [1]، امیرالمؤمنین (صلواتُ اللهِ و سلامُه علیهِ) در حدیث حاضر سلامتی را غنیمتی بزرگ برای زندگی دنیا و آخرت دانسته پس لازمه بدست آوردن آخرت (رضایت پروردگار و بهشت وعده داده شده) داشتن عافیت و سلامتی می باشد.
در مورد واژه «عافیت» (سلامتی) در منابع اسلامی، باید دانست، عافیت نقطه ی مقابل ابتلا و گرفتاری و به معنای سلامت جسمی و روحی ، ظاهری و باطنی ، دنیوی و اخروی است پس سلامت را می توان به دو قسم اساسی سلامت دین و سلامت جسم تقسیم نمود و مراد از عافیت مطلق (بدون اشاره به یکی از ۲ قسم) در منابع اسلامی هردو قسم آن است مگر آنکه قرینه موجود باشد که یکی از دو قسم اراده شده باشد، در برخی روایات نیز به سلامت دین و جسم بصورت تفکیک در کنار یکدیگر اشاره شده است، امام محمدباقر (علیه‌السلام) می فرماید : «سلامَةُ الدّینِ وَ صِحَّةُ البَدَنِ خَیرٌ مِنَ‌المالِ ؛ سلامتی دین (معنوی) و سلامتی بدن (مادی) ، از مال و ثروت بهتر است.»[2]
امیرالمومنین امام على (علیه السلام) نیز در قالب دعا هر دو قسم عافیت را بصورت تفکیک از خداوند مسئلت می دارد (و به ما می آموزد) : «... و نَسألُهُ المُعافاةَ فی الأدیانِ ، کَما نَسألُهُ المُعافاةَ فی الأبدانِ ، ... و عافیت و سلامت در دین و عقیده را از او مى طلبیم، همچنان که سلامت بدنها را از او خواستاریم.»[3]
سلامتی جسم در منابع اسلامی، همواره مورد تاکید قرار گرفته است و می توان این دستورات را به دو قسم دستورات بهداشتی ( بهداشت فردی، عمومی، غذایی، جنسی ،روانی و .....) و دستورات درمانی (احادیث پزشکی) تقسیم نمود.
دستورات بهداشتی به دستوراتی گفته می شود که موجب پیشگری از ابتلاء به ضعف و بیماری های روحی و جسمی می گردد، که در اسلام بیش از بحث درمان به بحث بهداشت تاکید شده است به عبارت دیگر : جمله معروف «پیشگیری بهتر از درمان است» حقیقتا با دستورات و احکام بهداشتی اسلام محقق می گردد، که از جمله این دستورات می توان به آیات و روایات ذیل اشاره نمود:
قال الله تعالی : «وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفینَ ؛ و ( از نعمتهای الهی ) بخورید و بیاشامید ، ولی اسراف (از جهت ضرر به جسم و از بین بردن نعمات الهی) نکنید که خداوند مسرفان را دوست نمی دارد!»[4]
پیامبر اکرم (صَلَّی اللهُ علیهِ و آلهِ و سلَّم) در اهمیت حفظ بهداشت و نظافت می فرماید: «خداوند متعال خود پاک و پاکیزه است و نظافت و پاکی را دوست دارد.»[5] و در مورد پرخوری می فرماید: «برحذر باشید و از پرخوری بپرهیزید. پرخوری بدن را تباه می کند و عامل بیماری های گوناگون می گردد و انسان را از عبادت باز می دارد.»[6]
امیرالمومنین امام على (علیه السلام) می فرماید : «تا گرسنه نشده اى غذا نخور و تا اشتها دارى از غذا دست بکش و غذا را خوب بجو و قبل از خوابیدن قضاى حاجت کن[ دستشوئی رفتن] . اگر این نکات را رعایت کنى، از مراجعه به طبیب بى نیاز مى شوى.»[7]
پی نوشت:
[1]. تحف‌العقول ص146
[2]. وسائل الشیعه ج11 ص451
[3]. نهج البلاغه خطبه 99
[4]. بقره آیه 168
[5]. میزان الحکمه ج4 ح 20314
[6]. سفینه ج2ص79
[7]. خصال شیخ صدوق ص 229
---------------------
مطالعه بیشتر در:
سلامتی جسم
