خداوند متعال در قرآن کریم با اشاره به نعمات و
لوازم زندگی که در اختیار بشر قرار داده است، دستور به کسب روزی حلال و
سپاس گذاری از نعمات الهی می دهد و در سوره مبارکه اعراف می فرماید: «وَ
لَقَدْ مَکَّنَّاکُمْ فِی الْأَرْضِ وَ جَعَلْنا لَکُمْ فیها مَعایِشَ
قَلیلاً ما تَشْکُرُونَ؛ و قطعاً شما را در زمین قدرت عمل دادیم، و برای
شما در آن، وسایل معیشت نهادیم، [اما] چه کم سپاسگزاری می کنید.»[1]
اسلام همواره به تلاش در امور دنیوی تاکید و برای اشخاصی که در امور دنیوی
برای کسب روزی حلال تلاش و کوشش می نمایند، پاداش و ارزش فراوانی قائل شده
است، قرآن کریم در این باب می فرماید: «فَإِذا
قُضِیَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ
اللَّهِ وَ اذْکُرُوا اللَّهَ کَثیراً لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛ و چون
نماز تمام شد ( مجازید که ) در روی زمین پراکنده شوید و از فضل خدا بطلبید (
در پی کار و روزی روید ) و خدا را بسیار یاد کنید، شاید رستگار گردید.» [2]، پیامبر گرامی اسلام (صَلَّی اللهُ علیهِ و آلهِ و سلَّم) نیز می فرماید: «به دنبال روزی حلال رفتن، بر هر مرد و زن مسلمان لازم است» [3]
شخص «کارگر» را می توان از جمله مصادیق بارز اشخاصی دانست که برای امور
دنیوی و روزی حلال تلاش بسیار می نماید، در مورد جایگاه کارگر در تاریخ ثبت
شده است هنگامی که رسول خدا (صَلَّی اللهُ علیهِ و آلهِ و سلَّم) با
«سوربن معاذ انصاری»، [یا سعد انصاری] دست داد از ایشان پرسید: «چه باعث شده که دست هایت این گونه سفت و پینه بسته باشد؟» پاسخ داد: «با بیل برای کسب نفقه خانواده ام کار می کنم. » حضرت به ایشان احترام و فرمودند: «این دست هرگز آتش جهنّم را حسّ نمی کند.»[4] و همچنان در جائی دیگر فرمودند: «خداوند متعال بنده مومن پیشه ور و شاغل را دوست دارد.» [5]
باتوجه به جایگاه کار و کارگر در نزد خداوند، اسلام حقوقی را برای کارگر قائل شده که به برخی از آنها اشاره می نمایم:
۱. پرداخت مزد: از
مهم ترین مصادیق جبران خدمات کارگر، پرداخت مزد ایشان در زمان مقرّر است،
در روایات سفارش شده است که قبل از خشک شدن عرق کارگر، مزد ایشان را
بدهید. [6] و همچنان امام صادق (صلواتُ اللهِ و سلامُه علیهِ) می فرماید: «یکی از چرکین ترین گناهان، ندادن مزد کارگر است.» [7]
۲. پرداخت مزد کارگر بطور کامل: پیامبر (صَلَّی اللهُ علیهِ و آلهِ و سلَّم) می فرماید: «کسی
که مزد مزدبگیر (کارگر) را کم دهد خداوند عملش را باطل گرداند و بوی بهشت
را که از مسافت ۵۰۰ ساله به مشام می رسد بر وی حرام کند.» [8]
۳. محبت و مهرورزی نسبت به کارگر: امیرالمومنین امام على (صلواتُ اللهِ و سلامُه علیهِ) می فرماید: «با فرودست خود مهربان باش تا فرادستت با تو مهربان باشد ».
[9]، امام سجاد (صلواتُ اللهِ و سلامُه علیهِ) نیز درباره حقوق و مهرورزی
به زیر دستان که یکی از مصادیق آنان کارگران هستند،چنین می فرماید: «امّا
حقّ زیردستان تو این است که بدانى آنها به خاطر ناتوانى خود و توانایى تو
رعیّت تو گشته اند. پس واجب است که در بین آنان به عدل رفتار کنى و براى
آنان چون پدرى مهربان باشى و نادانى آنان را ببخشایى و در کیفر نمودن آنان
شتاب نکنى و خداى عزّوجل را بر قدرت و تسلّطى که بر ایشان به تو داده است
سپاسگزار باشى. » [10]
۴. پاسخ نیکی کارگر را با نیکی دادن:
هنگامی که یک کارگر کارهای سخت و دشواری را انجام داده و در پیشرفت کار
تأثیر بسزایی دارد، هر چند وظیفه او بوده و در مقابل این کار مُزد می گیرد
ولی از نگاه اسلامی و انسانی، یک کارگر، نسبت به کارفرما و هم به دیگران
احسان و نیکی کرده است و موجب پیشرفت شده است. اینجاست که باید احسان و
نیکی او را با خوبی پاسخ داد. قرآن کریم می فرماید:« هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ؛ آیا جزاى نیکى جز نیکى است؟!». [11]
۵. سپاسگزاری از خدمات کارگر: امام سجاد (صلواتُ اللهِ و سلامُه علیهِ) می فرماید: «روز
قیامت خداوند متعال به بعضی از بندگانش می گوید: آیا شکر فلان کس را به
جای آوردی عرض می کند: پروردگارا! من شکر تو را به جای آوردم، خداوند می
فرماید: چون شکر او را به جا نیاوردی شکر مرا هم به جا نیاورده ای! سپس
افزود «شکرگزارترین شما در پیشگاه خدا کسی است که از نعمت ها و زحمات مردم
بیشترین قدردانی و شکرگزاری را به عمل آورد.»[12]
۶. رعایت حقوق کارگر در زمان ناتوانی: در تاریخ ثبت شده پیر مرد فرتوت و نابینایى، در حال گدایى، بر امیرمؤمنان گذشت.امام فرمود: «این مرد کیست و چرا گدایى مى کند؟» جواب گفتند: «نصرانى است و قبلا کارگر بوده». امام فرمود: «تا
آن زمان که قدرت کار کردن داشت از او کار کشیدید و اینک که پیر شده و قدرت
کار کردن ندارد، از تأمین روزى وى دریغ مى ورزید ؟ از بیت المال زندگى او
را تأمین کنید» [13]
۷. بازنداشتن کارگر از اعمال عبادی: امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «هر
کس کارگرى را به کار گیرد و او را از شرکت در نماز جمعه باز دارد، گناهش
را به عهده گرفته است و اگر او را باز ندارد، در اجر او شریک است.»[14]
[1]. سوره اعراف آیه 10
[2]. سوره جمعه آیه 10
[3]. منتخب میزان الحکمة ص 144
[4]. تاریخ بغداد ج7 ص342
[5]. بحارالانوار ج103 ص9
[6]. الحیاة، ج 5، ص 502.
[7]. السماء و العالم بحارالانوار، ج 8، ص 1977
[8]. أمالی الصدوق: ج1 ص347
[9]. میزان الحکمه، ح 6960
[10]. وسائل الشیعة، ص 29
[11]. الرحمن، 60.
[12]. الکافی، ج 2، ص 99
[13]. وسائل الشیعه،ج15، ص66.
[14]. تهذیب الأحکام، ج2، ص175
